بررسی سمیت وکمبود عنصر روی در گیاه خیار در سیستم کشت هیدرو پونیک

نویسنده‌گان:

[ آزاده نصرآزادانی ] - دانشجوی کارشناسی ارشد خاکشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان
[ شهرزاد کبیری نژاد ] - دانشجوی کارشناسی ارشد خاکشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان

خلاصه مقاله:

از شانزده عنصر غذایی مورد نیاز گیاهان،شش عنصرآهن،روی، منگنز،بر،مس و مولیبدن به مقدار کم مورد نیاز گیاهان بوده که به این جهت آنهاراعناصر کم نیاز می گویند ( ملکوتی،م . ج م،همایی، ).1382 درایران و سایر کشورهای جهان سوم که بیش از %50 کالری مورد نیاز آنان از نان و برنج بدون سبوس تامین میشود، کمبود روی بسیار شدید می باشد ). Musaiger and Mild, 1996) روی یکی از عناصر کم مصرف و در عین حال با اهمیت بوده که به نظر محققان از این جهت، در راس سایر عناصر ریز مغزی قرار دارد .) ) Marshner, 1995; Cakmak, 1999 به این نتیجه رسیدند که نفوذ پذیری غشاء پلاسمایی در گیاهان مبتلا به کمبود روی زیادی شده و در نتیجه نشت سلولی پتاسیم و آمونیم و ترکیبات آلی از ریشه افزایش می یابد . همچنین روی در شرایط شور، رشد ریشه و تشکیل آوند چوبی را در گیاهان در مقایسه با گیاهانی که روی دریافت نکرده اند،افزایش می دهد . (Godallah and Ramadan, 1997) در مطالعه ای که به وسیله وای لانت و همکارانش ) ) 2005 انجام شد، رشد فتوسنتز و کلروفیل فلورسنس و غلظت کلروفیل تحت تاثیر سمیت روی بررسی شد، که تمام این پارامترها تحت این شرایط، کاهش یافتند

کشت بدون خاک

راهنمای کاشت گیاهان بدون استفاده از خاک (هیدروپونیک)

بر اساس یک رسم 2500 ساله ایرانیان در عید نوروز ، گندم یا گیاهان دیگری را در مقداری آب می کاشتند و با آن سبزه برای سفره هفت سین تهیه می کردند این شاید اولین کشت هیدروپونیک در جهان بوده که ایرانیان انجام می دادند. تولید روزانه یک تن علوفه در فضای 33 متر مربع : با استفاده از این تکنولوژی در فضای 33 متر مربع ، هر روز می توان یک تن علوفه تازه تولید کرد.این مقدار می تواند خوراک روزانه یک دامداری 300 راسی گوسفند، یک گله 55 راسی گاو شیری یا گوشتی و یک گله 100 راسی اسب را تامین کند. مزایای کشت هیدروپونیک : 1- در جاییکه خاک مناسب ندارد یا خاک دچار بعضی بیماریها است قابل استفاده است. 2- شخم، آبیاری، مبارزه با آفات خاک، مبارزه با علف های هرز را ندارد و بقیه عملیات های زراعی نیز ساده تر است. 3- برای مناطقی که زمین گران قیمت است برای بدست آوردن بیشترین محصول با تراکم بالا کاربرد دارد. 4- در این طرح آلودگی خاک وجود ندارد و آلودگی آب هم کمتر است. 5- کنترل شرایط محیطی از جمله نور، دما، رطوبت و ترکیب هوا بسیار ساده تر است. 6- در مناطقی که آب شور دارد کاربرد دارد حتی اگر نمکهای محلول در آب به مقدار 500ppm با شد می توان با یک شستشوی محیط آن را بکار برد. محیط کشت : طبقه بندی سیستمهای کشت هیدروپونیک توسط دکتر جان لارسن انواع سیستمها غیر آلی آلی مخلوط 1-ایستاده (معلق) گراول پیت موس پیت موس و پرلیت 2-تکنیک فیلم غذایی ماسه پین بارک پرلیت و پین بارک 3-آئروپونیک پرلیت خاک اره پیت موس و پرلیت 4-هواکشت راک وول ظروف کشت : در حال حاضر ظروفی که یک گالن و یا دو گالن نامیده می شوند بیشتر عمومیت دارند. امروزه تولید کنندگان از یک کیسه پلاستیکی به عنوان محیط رشد استفاده می کنند. توجه : 1- برای همه ظروف رشد، عمق باید 2/3 تا 2 برابر قطر سایه گیاه در زمانی که به حداکثر رشد برسد در نظر گرفته شود.مثلا اگر سطح سایه گیاهی 12 سانتی متر است عمق ظرف باید بین 18 تا 24 سانتی متر باشد. 2- گیا هانی که سایه بزرگتر و زمان رشد بیشتری دارند و گیاهانی که در کنار ظروف کشت هستند باید عمق بیشتری داشته باشند. محلول غذایی : مهمترین مسئله در کشت هیدروپونیک مدیریت محلول غذایی آن است که از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.شما باید خواص و آثار عناصر مختلف را بر رشد گیاه بدانید تا در صورت بروز عوارض کمبود یا ازدیاد یک عنصر بتوانید عنصر مورد نظر را شناسایی کنید و آن را به محلول اضافه کنید. عناصر اصلی و مهم : 9 تا از 16 عنصر ضروری را جزو عناصر مهم طبقه بندی کرده اند: کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، و گوگرد عناصر کم مصرف(ریز مغزها) گیا هان به طور قابل ملاحضه ای به غلظت کمی از ریز مغزها که از عناصر اصلی هستند احتیاج دارند.این عناصر عبارتند از : بر، کلر، مس، آهن، منگنز، مولیبدن، و روی سیستمهای کشت هیدروپونیک: در اینجا تعدادی از روشهای کشت هیدروپونیک را نام می بریم. شما می توانید بر اساس طرحی که در ذهن خود دارید نیز اقدام به این کار کنید ولی این روشها آزمایش شده است . الف)سیستمهای هیدروپونیکی خالص (واقعی) 1- سیستم ایستا محلول غذایی این یک تکنیک قدیمی هیدروپونیک است ولی هنوز برای مطالعات غذایی انواع مختلف گیاهان بکار می رود. برای این روش مواد زیر لازم است 1- محلول غذایی 2 – تلمبه هوا 3- شبکه ای از تارهای ریشه ای مناسب تلمبه، هوا را دائما به داخل محلول پمپ می کند.حباب های هوا هم اکسیژن محلول غذایی را فراهم می کنند و هم محلول را به جریان در می آورند.یک نوع ساده آن به نحوی است که یک درپوش که نور از آن عبور نکند را برداشته و یک سوراخ برای عبور ریشه در آن ایجاد می کنیم و یک لوله هوا که به پمپ متصل است را در ظرف کشت قرار می دهیم محلول غذایی را در ظرف می ریزم و درپوش را گذاشته و گیاه را در آن قرار می دهیم. در این سیستم محلول غذایی هر 7 الی 14 روز یکبار عوض می شود همچنین تلفات آب را باید روزانه جبران کرد حجم محلول غذایی برای یک گیاه (2 تا 4 گالن)9 تا 18 لیتر است 2- روش کلارک این تکنیک برای مطالعه عناصر مورد نیاز ذرت و سورگوم بکار رفته ولی روشهای مدیریت محلول غذایی آن را می توان برای گیاهان دیگر نیز بکار برد. در این سیستم ریشه گیاهان را به حالت ایستاده در محلول غذایی قرار می دهند .کاهو و دیگر سبزیجات علفی رشد خوبی در این سیستم دارند. 3- تکنیک فیلم غذایی مهمترین روش هیدروپونیک یک پیشرفت مهم در زمینه هیدرو پونیک در سال 1970 با ابداع تکنیک فیلم غذایی توسط آلن کوپر اتفاق افتاد از این روش اغلب با عنوان NFT یاد می شود. در این روش ریشه گیاهان به حالت معلق در یک آبشخور یا کانالی از محلول غذایی در یک سیستم بسته قرار می گیرند و محلول غذایی در محیط گردش می کند 4- آئروپونیک یک از تکنیک های خوش آتیه هیدروپونیک آئروپونیک است. در این روش توزیع آب و عناصر ضروری به ریشه گیاه توسط و سائل ریز کننده مثل مه پاش و میست(یک نوع ریز کننده آب و محلول غذایی )انجام می شود. مزیت این روش تهویه مناسب ریشه ها است .در این روش ریشه ها در هوا رشد می کنند .این روش به صورتی طراحی شده است که امکان استفاده مناسب از آب و عناصر ضروری را فراهم می کند . ریشه ها در این روش باید مرتبا در معرض ارسال محلول غذایی قرار گیرند.در اکثر سیستمهای آئروپونیک در انتهای ریشه ها یک مخزن کوچک آب قرار داده می شود که ریشه ها همیشه به آب دسترسی داشته با شند ب)سیستمهای جذر و مد (فروکش – جریان ) محلول غذایی از این نوع سیستمهای رشد هیدروپونیک سالیان سال استفاده می کردند . هر چند که امروزه آنها به صورت اقتصادی بکار نمی روند و بیشتر کاربرد خانگی و مشغولیتی دارند.ترکیب این ساختار عبارت است از یک محیط ریشه ای خنثی از قبیل گراول، ماسه و پوکه معدنی و ظروف رشد که حجم های یکسانی از محلول غذایی در داخل آنها وجود دارد و لوله های تغذیه کننده و دریچه ها و پمپ های مورد نیاز ج)سیستمهای قطره چکان، گلدانی یا کیسه ای/آبشخور کانالی محلول غذایی این سیستم رشد هیدروپونیک امروزه کاربرد معمول پیدا کرده است که به صورت تجاری در کشت گیاهان در یک محیط کیسه ای یا گلدانی بکار می رود در این زمینه پرلیت بیشترین کاربرد را دارد.در اطراف کیسه های بکار رفته سوراخهایی برای حرکت پرلیت ایجاد می کنند همچنین برای اینکه به آب و محلول غذایی اضافی اجازه بدهند که از محیط خارج شود و تهویه مناسب صورت بگیرد آب چکان هایی بر لبه کیسه ها قرار می دهند .البته بعضا اصلاحاتی در این سیستم برای تطبیق با محصولات مختلف بوجود آمده .برای مثال کیسه های عمودی آویزان برای کاهو و یا گیاهانی که در کناره کیسه ها قرار می گیرند. برای مثال گیاه توت فرنگی را در سوراخهای کناره کیسه های پرلیت قرار می دهند و محلول غذایی از بالای کیسه ها توسط قطره چکانهای و یا آبشخور های نصب شده به طرف پایین سرازیر می شود د)سیستم مستقیم قطره ای، محلول غذایی راک وول امروزه راک وول در مناطق مختلف جهان برای تولید گوجه فرنگی، خیار و فلفل کاربرد بیشتری دارد. راک وول از یک ماده خنثی که از مخلوط سنگ های آتشفشانی است درست شده .این سنگها را با سنگ آهک مخلوط کرده و تا دمای 1500 تا 2000 درجه سانتی گراد گداخته می کنند الیاف نرمی آزاد می شود که آنها را به هم می پیچند.سپس آنها را به صورت صفحات فشرده در می اورند وآنها را در داخل صفحات پشم سنگ قرار می دهند. صفحات را به صورت یکنواخت بر روی یک سطح قرار می دهند همچنین باید راه هایی برای عبور جریان محلول غذایی و آب در نظر گرفته شود و محلول غذایی بوسیله قطره چکان توزیع می شود. تکنیک های کشت محیط کشت هیدروپونیک با یک محیط خارجی احاطه می شود که می تواند گلدان یا کیسه نیز باشد. آب، شامل کودهای افزودنی با توجه به تقاضای اتمسفری گیاه بکار می رود. در سیستم هایی که گراول و ماسه در آن وجود دارد برای جمع آوری نمک های تجمع یافته احتیاج به یک شستشو بوسیله آب است.

ضرورت مبارزه بیولوژیک

تنها ٦٨ صدم در صد از زمین های زراعی ایران تحت پوشش کشت بیولوژیک است
مسئولان به ضرورت استفاده از مبارزه بیولوژیک با آفات گیاهی بی توجهند. دکتر مسعود تجریشی، مدیر دفتر مطالعات آب و محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف در گفت وگو با خراسان ضمن بیان این مطلب اظهار داشت: ٣٠٠ نوع ماده و ترکیب شیمیایی خطرناک و سرطان زا در اثر استفاده بی رویه از سموم و کودهای شیمیایی به چرخه غذایی وارد می شود. اما به گفته دکتر حسن عسگری، رئیس بخش مبارزه بیولوژیک موسسه تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی، تنها ١٠٥ هزار هکتار یا ٦٨/٠ درصد از مساحت زمین های زراعی ایران تحت پوشش کشت بیولوژیک قرار دارد. در سال ٨٥، تنها یک میلیارد تومان از یارانه سموم صرف خرید عوامل بیولوژیک توسط سازمان حفظ نباتات شده است که با توجه به پرداخت سالانه ٨٠٠ میلیارد تومان یارانه برای کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات، رقم بسیار ناچیزی است (به عبارتی فقط یک هشتصدم یارانه سموم صرف خرید عوامل بیولوژیک شده است) وی می افزاید: دولت باید بخشی از یارانه سموم را به تحقیقات در زمینه کنترل بیولوژیک اختصاص دهد که متاسفانه کوچک ترین اقدامی در این زمینه نشده است. دکتر جاسب ساعدی رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس نیز متذکر می شود که مجلس، مخالف پرداخت یارانه به سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی است. دکتر مسعود تجریشی مدیر دفتر مطالعات آب و محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف نیز در گفت وگو با خراسان می گوید: تنها ٩/١ درصد از کل زمین های زراعی ایران تحت پوشش کشت ارگانیک قرار دارد. این در حالی است که طبق تحقیقات علمی ٦٠ درصد از سموم دفع آفات، ٩٠ درصد از قارچ کش ها و ٣٠ درصد از حشره کش ها سرطان زاست.دکتر میرکی مدیر گروه محیط زیست وزارت جهاد کشاورزی نیز با اشاره به سرطان زایی و بیماری زایی بقایای کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات در میوه جات و سبزیجات، می گوید: شواهد علمی حاکی از آن است که این ترکیبات با نشستن روی ژن ها از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. این در حالی است که وزارت بهداشت، جهاد کشاورزی و محیط زیست هر یک در این مورد تقصیر را به گردن دیگری می اندازند.دکتر حسن عسگری، رئیس بخش مبارزه بیولوژیک موسسه تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی، در مورد کنترل بیولوژیک آفات و بیماری های گیاهی می گوید: کنترل بیولوژیک استفاده از عوامل طبیعی و موجودات زنده برای کنترل یک موجود دیگر است که این مسئله در طبیعت به طور خودکار انجام می شود ولی زمانی که هجوم یک آفت یا موجود زنده باعث وارد آمدن خسارت به محصولات کشاورزی شود، می توان با استفاده کاربردی از روش کنترل بیولوژیک و بهره گیری از عوامل طبیعی، آفت را کاهش داد. اما متاسفانه با عرضه سموم دفع آفات و مشاهده تاثیر سریع آن بر از بین بردن آفات و بیماری ها، کشاورزان به استفاده از آن ترغیب شده اند.به گفته دکتر عسگری، استفاده از سموم دفع آفات ضررهای بسیاری دارد که ایجاد مسمومیت برای افرادی که با آن کار می کنند، از آن جمله است. همچنین با ورود این ترکیبات به طبیعت و محصول، باقی مانده آن وارد چرخه غذایی انسان می شود و عوارض سوئی مانند سرطان را در درازمدت ایجاد می کند. در حالی که عوامل کنترل کننده بیولوژیک هیچ یک از این عوارض را ندارد و به صورت اختصاصی روی یک موجود خاص عمل می کند؛ از جمله این عوامل می توان به پارازیت ها، انگل ها، شکارگرها و میکروب ها اشاره کرد که قادر به کنترل بیماری ها و آفات خاصی است. با این حال چون کشاورزان تاثیر سریع آن را نمی بینند، متاسفانه اعتقادی به استفاده از این عوامل بیولوژیک ندارند. در دنیا از حدود ١٠٠ سال پیش با تولید انبوه، کلونی سازی و رهاسازی دشمنان طبیعی آفات گیاهی، مبارزه بیولوژیک را شروع کرده اند، به طوری که در برخی کشورها دیگر اثری از این آفات دیده نمی شود. مدیر بخش کنترل بیولوژیک موسسه آفات و بیماری های گیاهی می گوید: کاربرد عوامل بیولوژیک نیازمند برنامه ریزی ویژه ای است. در این زمینه علاوه بر انجام تحقیقات وسیع، باید اطلاع رسانی و فرهنگ سازی شود تا کشاورزان باور کنند که این روش پربازده و بدون خطر است و مهم تر این که دولت باید در گام اول محصولات استراتژیک را هدف قرار دهد و برای مبارزه با آفات نباتی از روش کنترل بیولوژیک استفاده کند، یا با اتخاذ راهکارهایی، کشاورزان را به استفاده از این روش ترغیب و تشویق کند.محققان ایرانی در حال حاضر علاوه بر شناسایی دشمنان طبیعی آفات، به فناوری تولید و کلونی سازی این موجودات نیز دست یافته اند؛ در سال ٨٥ نیز حدود ٨٠ هزار هکتار از شالیزارهای شمال کشور برای مبارزه با کرم ساقه خوار تحت پوشش زنبور تریکوگراما به عنوان پارازیتوئید تخم آفت قرار گرفت.باید مسئولان به اهمیت این مسئله پی ببرند که سرمایه گذاری برای تحقیقات در این زمینه بازده زیاد و صرفه جویی ارزی بسیار بالایی به همراه خواهد داشت. چون ما فناوری ساخت سم نداریم و در این زمینه وابستگی شدیدی به خارج داریم. علاوه بر این دولت برای این سموم یارانه پرداخت می کند و در نتیجه استفاده بی رویه از آن ها باعث آلودگی محیط زیست و به مخاطره افتادن سلامت جامعه می شود. در حالی که محققان ما به فناوری تولید انبوه عوامل بیولوژیک دست یافته اند و در صورت سرمایه گذاری دولت، می توانند به سرعت به اهداف مورد نظر برسند.در روز جهانی غذا معاون امور بین الملل و توسعه همکاری های بین المللی وزارت جهاد کشاورزی گفت: حدود ٦٥/١٥ میلیون هکتار، معادل ٦/٩ درصد از مساحت کشور ایران، در سال های اخیر به کشت محصولات زراعی و باغی اختصاص یافته است.دکتر عسگری می گوید: این در حالی است که در سال ٨٥ سازمان حفظ نباتات تنها حدود ١٠٥ هزار هکتار از زمین های زراعی را تحت پوشش کنترل بیولوژیک قرار داد (تقریبا ٦٨/٠ درصد کل زمین های زیر کشت ایران).
دکتر عسگری یادآور می شود: دولت برای اولین بار در سال جاری، ٢٤ میلیارد تومان از یارانه سموم و کود شیمیایی را کاهش داد که بخش اندکی از آن حدود یک میلیارد تومان صرف خرید عوامل بیولوژیک برای مبارزه با آفات و بیماری های گیاهی شده است. این کار در راستای بند «ب» ماده ٦١ قانون برنامه ٥ ساله چهارم صورت گرفت که در آن تصریح شده است: به منظور جلوگیری از افزایش مصرف سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی باید با اتخاذ روش هایی، موجبات استفاده بیشتر از کود کمپوست و مبارزه بیولوژیک به تدریج فراهم شود. ولی واقعیت این است که باید بخشی از یارانه سموم به تحقیقات در زمینه مبارزه بیولوژیک اختصاص داده شود که متاسفانه این حوزه همچنان مورد بی مهری قرار دارد.دکتر مسعود تجریشی، مدیر دفتر مطالعات آب و محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف نیز در گفت وگو با خراسان با اشاره به روش کشت ارگانیک به عنوان جایگزینی مناسب برای سموم کشاورزی و کودهای شیمیایی می گوید: در کشت ارگانیک از سم و کود شیمیایی استفاده نمی شود و به جای آن از کودهای طبیعی و آلی و نیز مبارزه بیولوژیک با آفات (استفاده از دشمنان طبیعی برای از بین بردن آفات و بیماری ها) بهره گرفته می شود. به گفته تجریشی، فقط ٣٠٠ هزار هکتار (حدود ٩/١ درصد) از زمین های کشاورزی ما تحت پوشش کشت ارگانیک است. (مساحت کل زمین های زیر کشت در ایران بالغ بر ٦٥/١٥ میلیون هکتار است)کودهای بیولوژیک با استفاده از میکروارگانیسم های مفید خاک تولید می شود. در کشاورزی معمولی از بیش از ٣٠٠ ترکیب شیمیایی خطرناک و مصنوعی مانند آفت کش ها، علف کش ها و کودهای شیمیایی برای کنترل آفات و حشرات و حاصلخیزی خاک استفاده می شود که بقایای این مواد پس از ورود به بدن می تواند موجب بروز مشکلات متعددی از جمله نقایص مادرزادی، تولد نوزاد با وزن کم، سقط جنین، بلوغ زودرس یا دیرس، یائسگی پیش رس، تغییر در رفتار جنسی، کاهش تعداد اسپرم، کاهش باروری، تغییر در سرعت متابولیسم، اختلال در سیستم غدد داخلی، ضعف عضلانی، کاهش حافظه، آسیب به سیستم عصبی و مغز، کاهش کارآیی سیستم ایمنی بدن و بروز انواع سرطان ها شود.دکتر میری، مدیر گروه محیط زیست وزارت جهاد کشاورزی، نیز می گوید: براساس ماده ٨٢ آیین نامه اجرایی قانون حفظ نباتات باید باقی مانده سموم روی محصولات کشاورزی مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد و در صورت بالا بودن میزان آن بیش از حد مجاز، محصولات معدوم شود که تاکنون این ماده قانونی اجرایی نشده است.متاسفانه نهادهای اجرایی از زیر بار مسئولیت شانه خالی می کنند و هرکدام تقصیر را به گردن دیگری می اندازند. محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت هر یک دیگری را مسئول قلمداد می کنند و این در حالی است که سلامت جامعه به طور جدی به مخاطره افتاده است.وی همچنین می افزاید: حتی سموم دفع آفاتی که استفاده از آن ها در سطح جهان ممنوع شده، هنوز در انبارهای وزارت جهاد کشاورزی باقی مانده و امحا نشده است. از سوی دیگر متاسفانه ورود قاچاق کودها و سموم دفع آفات فاقد استاندارد نیز به وفور به کشور انجام می شود.دکتر جاسب ساعدی رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس نیز با اشاره به استفاده خودسرانه و بی رویه از سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی توسط کشاورزان و عوارض آن بر محیط زیست و سلامت جامعه می گوید: کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات باید زیر نظر مهندسان کشاورزی استفاده و از سوی دیگر یارانه ها نیز هدفمند شود.مجلس به هیچ عنوان موافق دادن یارانه به کود شیمیایی و سموم دفع آفات نیست.وی می افزاید: در رابطه با هدفمند شدن یارانه ها می بایست برنامه ای تدوین و تا اردیبهشت ماه گذشته به مجلس ارائه می شد که وزارت کشاورزی آن را تدوین کرد ولی متاسفانه دولت هنوز آن را به تصویب نرسانده است تا در مجلس مورد بررسی قرار گیرد. با این کار دادن یارانه به کود و سموم دفع آفات نیز هدفمند می شود. از سوی دیگر هم زمان با این کار باید به کشاورزان آموزش و آگاهی لازم و کافی در زمینه مبارزه بیولوژیک و استفاده از کودهای آلی، طبیعی و ارگانیک داده شود.

کشاورزی ارگانیک

کشاورزی ارگانیک

---

امروزه رویکرد جهانی به سمت کشاورزی ارگانیک است. در این سیستم از کشاورزی که شاید برگرفته از کشاورزی سنتی باشد سعی بر این است تا از نهاده هایی که منشا شیمیایی دارند استفاده نشود (سیلسپور، م.، ممیزی، م. ر. 1385). تاثیر نامطلوب و اثرات باقیمانده مصرف انواع کودهای شیمیایی، سموم، هورمون ها، ... در تولیدات غذایی در کشورهای صنعتی پیشرفته موجب شده است کشاورزی در جهتی کاملا متضاد با روش مدرن تحول یابد و آن جلوگیری از مصرف هرگونه مواد شیمیایی یا نهاده مصنوع انسان در تولیدات و پخش محصولات زراعی و باغی و دامی است. این کشاورزی به کشاورزی ارگانیک موسوم است و در کشورهای مختلف به نام های گوناگون چون کشاورزی بیولوژیکی، کشاورزی پایدار و کشاورزی با مصرف کم موادشیمیایی نامیده می شود. (Organic Farming, Biofortified Farming System, Sustainable Agriculture, and Low Input Sustainable Agriculture)
کشاورزی ارگانیک بازگشت به سیستم صد سال گذشته نیست، چراکه با استفاده از تکنولوژی و علوم مختلف می توان بالاترین میزان و مناسب ترین روش تولید را در کشاورزی بوجود آورد. قدرت تولید کشاورزی ارگانیک و جوابگویی نیاز غذایی جمعیت دنیا با استفاده از روش های جدید بیوتکنولوژی امکان پذیر است (ملکوتی، م. ج. 1378).
علت رشد سریع سیستم کشاورزی ارگانیک را می توان نیاز جامعه، اقتصادی بودن و اهمیت اکولوژیکی آن دانست. پیشرفت تکنولوژی، علوم پزشکی و مشخص شدن اثرات سوء و ناهنجار بقایای مواد شیمیایی در تولیدات کشاورزی که باعث بروز انواع سرطان ها و اثرات مضر بر روی سلسله اعصاب در انسان و حیوان گردیده منجر به هوشیاری جوامع با این موضوع و استقبال از تولیدات عاری از هرگونه باقیمانده شیمیایی گشته است. اگرچه در بیشتر این جوامع به علت قدرت و نفوذ سیاسی شرکت های تولید کننده مواد شیمیایی و تبلیغات سو مبنی بر کاهش محصول در اثر عدم مصرف مواد شیمیایی و نفی اثرات ناهنجار این کودها موجب تاخیر در توسعه سریع این سیستم شده است، لیکن پیگیری مردم و جوامع علمی منجر به تغییر روش در سیاست دولت ها، کنترل و حذف مصرف بعضی از مواد شیمیایی شد. از نظر اقتصادی نیز برای زارعان عدم مصرف مواد شیمیایی با توجه به قیمت گران آن (قیمت گران کودهای شیمیایی در کشورهای پیشرفته) مقرون به صرفه بوده و کشاورزان به جای استفاده از کودهای شیمیایی و سموم به منابع بیولوژیکی و متدهای ارزان روی می آورند. استفاده از حشرات مفید (نظیر کفشدوزک) و کود سبز از خانواده لگومینوز مثال هایی از کشت ارگانیک هستند. به خصوص در سال های نخست کشاورزی ارگانیک، به وجود آوردن یک تعادل مناسب میان اجزای بیولوژیکی در این سیستم، حاصلخیزی خاک بالا رفته، باعث از بین رفتن علف های هرز و جلوگیری از فرسایش خاک شده و درنهایت در سال های بعدی، تولید گیاهان زراعی پرمنفعت آغاز می گردد. واضح است در چنین سیستمی نظر به شرایط بیولوژیکی و قدرت حاصلخیزی و تولیدی مناسب خاک و گیاه، بروز امراض و آفات به حداقل رسیده و نیازی به استفاده از سموم یا کودهای شیمیایی نبوده و هدف سوم که حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست می باشد نیز بدست خواهد آمد. از دیگر دلایلی که موجب ترغیب زارعان به تبدیل کشاورزی ارگانیک شده، بالا بودن میزان سود حاصله به دلیل قیمت مناسب و بالای فروش این تولیدات و عدم وجود واسطه ها برای فروش این تولیدات است. نظر به اینکه در بیشتر موارد مصرف کننده این تولیدات افراد مرفه جامعه راتشکیل می دهند قدرت خرید بالاتری دارند و خواهان تولیدات سالمتر حتی با قیمت بالاتر هستند. یکی دیگر از مواردی که باعث ترویج کشاورزی ارگانیک می شود آگاهی مردم از مضرات مصرف مواد شیمیایی در تهیه محصولات کشاورزی می باشد. لذا آگاهی جوامع به ایمنی غذایی و حفاظت محیط زیست و سلامتی جوامع می تواند از طریق تحقیق و برنامه ریزی دقیق کشاورزی ارگانیک حاصل گردد تا نسل های آینده بتوانند از شرایط مناسب برخوردار گردند (ملکوتی، م. ج. 1378).
در دهه 1330 قبل از آنکه تولید و مصرف کودهای شیمیایی در کشور مطرح شود، مصرف کودهای آلی در سطح کشور رایج بود. همزمان با ورود کودهای شیمیایی به کشور، سازمان ترویج کشاورزی، مصرف این نوع کودها را تشویق نمود. بسیاری از زارعین، کودهای شیمیایی را حرام دانسته و کاربرد آن ها را مشروع نمی دانستند، ولی با گذشت زمان و انجام فعالیت های ترویجی، کار به جایی رسید که در بعضی از مزارع تا چهار تن در هکتار نیز کود شیمیایی مصرف می شد. به عبارت دیگر مصرف کودهای آلی فراموش شده و اکثر زارعین به کودهای شیمیایی روی آورده و از این فلسفه تبعیت می کنند که هرچه کود بیشتر مصرف کنند عملکرد بیشتری خواهند داشت. غافل از اینکه کودهای شیمیایی، نمک هایی مقوی و مخرب هستند که در درازمدت خصوصیات فیزیکو شیمیایی خاک ها را تخریب می کنند (ملکوتی، م. ج. 1378).
سودآوری بیشتر محصولات ارگانیک در کشورهای در حال توسعه: نظر به نیاز نیروی انسانی، میزان مخارج تولید در کشاورزی ارگانیک نسبت به سیستم صنعتی، با توجه به بالابودن مزد کارگر، بسیار بالا می باشد، ولی در کشورهای توسعه نیافته با توجه به پایین بودن مزد روزانه کارگر، مخارج بسیار ناچیز بوده و چنانچه این تولیدات در بازارهای جهانی مقایسه شوند میزان سود حاصله برای کشورهای در حال توسعه به مراتب بیش از کشورهای پیشرفته است. مخصوصا نظر به اینکه تمامی مواد شیمیایی در کشورهای توسعه نیافته تولید نمی شود می توان گفت که این سیستم کشاورزی می تواند در صرفه جویی در خروج ارز از این کشورها بسیار با صرفه تر از کشاورزی صنعتی می باشد(ملکوتی، م. ج. 1378).

امکانات طبیعی ایران برای کشت ارگانیک:
کمیته محصولات ارگانیک در سال 1380 به دستور معاون زراعت در سازمان حفظ نباتات کشور تشکیل شد. کل سطح کشت محصولاتی که در کشور بدون استفاده از سموم و کودهای شیمیایی تولید شده اند حدود 239462 هکتار است که شامل 125802 هکتار محصولات باغی و 113659 هکتار محصولات زراعی می باشد. میزان سطوح کشت محصولات زراعی و باغی که تولید آنها بدون استفاده از کود و سم انجام می گیرد به ترتیب 1 و 2/7 درصد از کل سطوح کشت محصولات زراعی و باغی کشور را تشکیل می دهد (نصر اصفهانی، ا.، میرفندرسکی، س. 1385). خوشبختانه هنوز در مناطقی دور افتاده در ایران وجود دارند که به علت عدم دسترسی به مواد شیمیایی هیچگونه کود یا سم مورد استفاده قرار نمی گیرد و تولیدات ارگانیک دارند. چنانچه این باغ ها، مزارع و سایر مراکز تولید کشاورزی شناخته شوند با بهره گیری از تکنولوژی و علوم جدید می توان موجب افزایش تولید گشته و حتی تولیدات را با قیمت مناسب برای صادرات یا مصرف داخلی به فروش رسانند و موجب فقرزدایی در این مناطق محروم گردند (ملکوتی، م. ج. 1378). البته تشکل هایی نیز در کشور اقدام به کشت ارگانیک می کنند که تولید سیب زمینی در بیدستان خرم بید استان فارس از آن جمله است (نصر اصفهانی، ا.، میرفندرسکی، س. 1385). در منطقه فریدن اصفهان، با مصرف 30 تن کود حیوانی در هکتار علاوه بر افزایش مواد آلی خاک، بهبود خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک، عملکرد نیز در حدود 30% بیشتر گردید. در اکثر آزمایش ها به هنگام مصرف کودهای حیوانی، اثرات آنها مانند کودهای شیمیایی در افزایش عملکرد در سال اول چشمگیر نبوده بلکه تاثیر آنها معمولا در گذشت زمان مشهود می باشد. در اثر استمرار مصرف کودهای حیوانی در خاک های آهکی، پ_ هاش خاک کاهش یافته و درنتیجه علاوه بر بهبود خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک های زراعی، حلالیت تعدادی از عناصر غذایی به ویژه فسفر، آهن، روی، منگنز، بر و مس افزایش می یابد و کشاورزان را از نیاز به کودهای گران قیمت نظیر سکوسترین آهن 138 بی نیاز می کند (سیلسپور، م.، ممیزی، م. ر. 1385).
پیشنهاد:
تسهیل در صادرات محصولات ارگانیک،
حمایت دولت از کشاورزان پیشرو در کشت ارگانیک،
اطلاع رسانی و فعالیت های ترویجی برای استفاده از ظرفیت های موجود در کشور،
جهت دهی تحقیقات کشاورزی از مصرف کودهای شیمیایی به مصرف کود های آلی و بیولوژیک،
توجه ویژه به کشت ارگانیک در تدوین برنامه های راهبردی تحقیقات کشاورزی.
منابع:
سیلسپور، محسن.، ممیزی، محمد رضا. 1385. مدیریت مصرف نیتروژن در محصولات سبزی و صیفی. مرز دانش. چاپ اول. 138 صفحه.
ملکوتی، محمد جعفر. 1378. کشاورزی پایدار و افزایش عملکرد با بهینه سازی مصرف کود در ایران. نشر آموزش کشاورزی. چاپ دوم. 460 صفحه.
نصر اصفهانی، اسماعیل.، میرفندرسکی، سمیرا. 1385. کشاورزی ارگانیک گسترش می یابد. سرزمین سبز. تهران. شماره 42. صفحه 14-12.
Scow, K. M., O, Samaseo., N, Gunapala., S, Lav., R, Venette., H, Ferris., R, Miller., C, Shennan. 1994. Transition form conventional to low – in put agriculture changes. Soil fertility and biology.